RÌ RẦM TRƯỞNG LÃO
( 13-08-2015 - 10:17 AM ) - Lượt xem: 2097
“Viết là đạo đức của nhà văn”, dường như có câu ấy. Sức đọc sức viết của Tô Hoài có lẽ ít ai dai và lì bằng. Mò vào bệnh viện thăm, thấy trên giường ông có sách về người Dao. Anh em ở báo Người Hà Nội còn giữ nhiều ký ức về những “pha” ông “cứu nguy trông thấy” khi sắp bị tuyên giáo “cạo”, như hồi đăng một bài thơ của anh Trịnh Thanh Sơn
Nhiều người bảo Tô Hoài ít bạn thân, tôi cũng thấy thế. Nhưng “thân” thế nào được khi chả còn ai cùng trà văn nghệ còn nữa. Dù thế, cánh viết lách hậu sinh vẫn cảm nhận được sự quan tâm của bậc trưởng thượng, với cái cách tỏ ra luôn luôn là “tôi nói thế đấy, còn cậu thấy thế nào cũng được”. Và chị em ở Hội Văn nghệ Hà Nội còn rất nhớ những món quà nho nhỏ, sự ưu ái ông dành cho như người nhà.
Lần đầu tôi được ngồi gần ông cụ là ở đại hội những người viết văn trẻ toàn quốc năm 1985. Đang nói chuyện với Châu Hồng Thuỷ ở Sơn La về, ông quay sang, nhắc đến truyện ngắn Bốc mộ trên Người Hà Nội của tôi, ra ý cũng biết quan sát thói tục này nọ. Tất nhiên tôi rất thích. Nhưng lần sau ông làm tôi ngượng chín mặt: “Ông Nguyễn Tuân là ông ấy viết về phở chín”. Đấy là về cái bài viết về phở tái của tôi, ký tên rất vớ vẩn. Trời ơi, ông cụ soi đến cả báo kia à? Lại là báo ngày! May là ông ấy “thủng thẳng” nói ra.
“Viết là đạo đức của nhà văn”, dường như có câu ấy. Sức đọc sức viết của Tô Hoài có lẽ ít ai dai và lì bằng. Mò vào bệnh viện thăm, thấy trên giường ông có sách về người Dao. Anh em ở báo Người Hà Nội còn giữ nhiều ký ức về những “pha” ông “cứu nguy trông thấy” khi sắp bị tuyên giáo “cạo”, như hồi đăng một bài thơ của anh Trịnh Thanh Sơn. Ông làm ơn hay làm mếch lòng ai đều cứ tưng tửng, dường như chả quan trọng gì. Sau này, gần hơn, tôi học cái thói ấy, những chuyến đi xa của Hội, giờ ăn kiếm rượu, đem chén đến đặt trước mặt ông, không nói gì. Tưởng ra hết cách cũng chả biết giở cái thói chu đáo ra mà gắp lấy gắp để cho ông sẽ bị phản ứng thế nào. Nhưng chắc chắn ông sẽ không mắng hay mát mẻ kiểu Nguyễn Tuân.
Tô Hoài có câu tôi nằm lòng mà chả biết có nên làm theo hay làm theo liệu có được, đại ý “Cứ ngồi vào bàn là truyện bò ra”. Đấy là cách làm của người kể chuyện. Nhưng không có vốn đọc vốn sống dầy dặn, không nhiều chữ “độc” thì dễ nhạt lắm. Nhiều cuốn ông làm theo kiểu “nhớ gì viết nấy” có chỗ lễnh loãng, nhưng cứ phải đọc vì sợ biết đâu chen vào giữa có tuyệt cú. Ngay Chiều chiều và Cát bụi chân ai tôi cũng có cảm giác không chặt về kết cấu, có ý phụ nhánh phụ còn hay hơn nhánh chính. Chữ “ăn vụng người” hay gai cả người rơi vào giữa những câu tả rất thường tình.
Nói đến đây xin phá ngang một tẹo. Nhà văn Nguyễn Xuân Khánh, 83 cái xuân xanh, đã ngưng viết vì “thấy chữ nghĩa cứ rời rạc, không liên kết với nhau bằng một ý tứ xuyên suốt”. Không phải chỉ tiểu thuyết, ông ngưng cả loạt chân dung bạn bè, tuy đã làm xong vài cái. Và sức đọc vẫn tốt, nghe nói chuyện vẫn rất thú vị. Tôi bảo thì anh cứ nhớ gì viết nấy đi cần gì đồ sộ, rất tiếc vẫn là “Không!”.
Giờ nhiều người viết coi thường sự kể, trọng triết lý, tìm kết cấu lạ; dường như là một cực ngược với cách Tô Hoài làm. Cứ kể tưng tửng, chả “đặt tên”, cắt nghĩa cho tình tiết, sự kiện, để người đọc tự làm lấy việc này, là cách ông muốn chăng? Dù thế nào, nó nói lên một điều là ta cứ làm theo “tạng”, sở học của mình, theo cách ta thấy là hay nhất, còn hay dở đâu đâu để người ngoài phán xét. Nhưng có được tâm thế viết như vậy phải tự tin lắm.
Dịp nghe chuyện lý thú nhất là ở trụ sở Hội Văn nghệ 19 Hàng Buồm, cách nay hơn hai chục năm. Trời rét buốt, chả nhớ có sự gì mà cái Chi hội Nhà văn (lúc ấy chưa “lên” Hội) nghèo rớt ấy bày đặt ăn uống, tất nhiên đơn giản lắm. Ông cụ kể về Nguyễn Bính, đoạn kháng chiến trong Nam Bộ, hòa bình làm báo Trăm hoa, đoạn về Nam Định, nấy vợ nấy con, hay vô cùng mà lại hết cái uống. Tôi nhấp nhổm mãi, nhờ người mua bia Tầu Quả táo về chỉ sợ cụ chê. Nhưng không. Rồi đến lúc mang rượu quán độc hại lắm về, cụ vẫn uống. Lần đầu tiên tôi có cái cảm nhận về thi sĩ thành Nam lạ đến vậy: chỉ có cái đẹp là trọng, còn quan niệm đạo đức thì như không có gì sất… Hỏi có phải là vậy, thì ông cụ “Ừ”. Sau này đọc những Cát bụi chân ai với Chiều chiều, thấy những chuyện ấy về Nguyễn Bính cả, nhưng cảm giác thì không thể bằng cái buổi trưa rét buốt nọ. Mới đây đọc sách Lê Hoài Nam, từng “hầu điếu” các đấng bậc văn nghệ Nam Định bị và không bị “đánh”, anh kể có vài chỗ khang khác.
Mấy năm trước Hội Nhà văn Hà Nội mừng thọ bậc trưởng lão, tại nhà trên tập thể Nghĩa Đô. Bàn viết lỉnh kỉnh năm cặp kính, mà cái nào cũng chỉ còn một bên mắt. “Bố em hơn năm nay viết lách gì đâu”, Sông Thao, con gái ông cụ bảo. “Bây giờ tiếp khách đối đáp chu đáo nhưng không hiểu hết điều người ta nói đâu”. Phòng ngoài tí tách chụp ảnh, râm ran chúc mừng, nhưng tôi chỉ để ý bên trong, chỗ để sách. Hầu như ngăn nào cũng có quả phật thủ, để lâu rồi nhưng tưới rượu lên vẫn thơm, như là một không gian cho những câu văn bò ra. Ông cụ có viết nữa hay không, thật chả biết ra thế nào, vì mấy hôm sau lại nghe “có cái mới sắp ra”, lại là “gừng già” hẳn hoi...
Tô Hoài “bước” vào tôi dường như “rón rén” lắm, mà để lại bao nhiêu hương thừa./.
TRẦN CHIẾN
Nguồn: Kỷ yếu hội thảo "Tô Hoài, một đời văn"
