KỶ NIỆM WILLIAM SHAKESPEARE NGÀY HÔM NAY
( 12-06-2016 - 01:58 PM ) - Lượt xem: 1509
William Shakespeare là nhà văn tiên tiến của thời đại Phục hưng. Ông là người phát hiện, khám phá ra con người chân chính trong thời đại. Và hơn thế, nhà văn góp phần sáng tạo nên con người và phác thảo hình mẫu con người cần có cho tương lai. Tất cả đều thông qua hình tượng nghệ thuật của một tài năng tuyệt vời.
Đại văn hào Anh – William Shakespeare đã được thế giới tưởng niệm xứng đáng vào dịp 400 năm ngày mất của ông.
Riêng ở thị trấn quê hương Stratford – Upon – Avon, Warwickshere, ngày 23/4 hàng nghìn người đã đổ xuống các con phố để diễu hành và làm lễ tưởng niệm, trình diễn các màn nghệ thuật. Cùng ngày, tại London, các nghệ sĩ của nhà hát Globe – nơi ông từng làm việc, đã tái hiện lại vở kịch Hamlet – vở kịch đã được công diễn tại hơn 190 quốc gia trong suốt 2 năm lưu diễn.Nhân chuyến thăm Anh , tổng thống Mỹ Barack Obama cũng đã đến xem buổi diễn tập vở kịch trên.
Ở Nga, bức chân dung nổi tiếng của Đại văn hào từ Phòng tranh chân dung Quốc gia Anh được trưng bày tại phòng tranh Tretyakov Moscova. Nữ hoàng Margrethe II tham dự bữa tiệc hoành tráng với âm nhạc tại lâu đài Kronborg, Đan Mạch. Tại thành phố Auckland, New Zealand,có nhiều hoạt động nghệ thuật, đặc biệt là trình diễn tác phẩm kịch kinh điển của William Shakespeare.
Hội đồng Anh tại Hà Nội cho biết, nhân dịp kỷ niệm 400 năm ngày mất của Đại văn hào, họ và chiến dịch GREAT BRITAIN công bố chương trình Shakespeare Lives – chương trình toàn cầu tôn vinh những tác phẩm của nhà văn và ảnh hưởng của ông trong lĩnh vực văn hoá, giáo dục và xã hội diễn ra trong suốt năm nay (từ tháng 1/2016 – tháng 12/2016).
Mặc dù phim, kịch của Shakespeare đã được công chiếu và biểu diễn nhiều lần, nhưng dịp đại lễ lần này, vào ngày 27/3/2015, nhà hát kịch Việt Nam đã chính thức khởi công dàn dựng một cách hoành tráng tác phẩm sân khẩu nổi tiếng – Hamlet.
YY
Đã nhiều thế kỷ qua, William Shakespeare được tôn vinh như nhà thơ, nhà soạn kịch, văn hào lớn của tư tưởng nhân loại. Sự nghiệp sáng tác của ông khá đồ sộ.
Về thơ, có nhiều tập in trong các năm 1593, 1594, và tập thơ trữ tình – gồm 154 bài sonnet 1593 – 1597, in năm 1609. Về kịch, có 37 vở phong phú về thể loại – hài kịch, bi kịch và kịch lịch sử.
Marx và Engels từng đánh giá ông là đỉnh cao của nghệ thuật kịch nhân loại.
Tác phẩm của Đại văn hào thường mang ý nghĩa chính trị xã hội và triết lý sâu sắc. Ông nói lên được hoài bão lớn lao của nhân dân và khát vọng của con người chân chính, đề cao quyền tự do của con người, đòi quyền sống, quyền yêu thương và hạnh phúc. Đó là các giá trị nhân văn cao đẹp của một nghệ sĩ – nhà tư tưởng qua tiếng nói nghệ thuật bất hủ trường tồn trong lịch sử văn hoá nhân loại.
YY
William Shakespeare (1564 – 1616) là nhà văn người Anh, sống vào thời đại Phục hưng. Anh cũng theo xu thế lịch sử chung của các nước châu Âu khác là từ chế độ quân chủ chuyên chế tiến lên chủ nghĩa tư bản.
Đây là thời kỳ mà xã hội trải qua những cuộc đấu tranh quyết liệt. Nước Anh trở thành cường quốc số I ở châu Âu, ra sức bành trướng thế lực khắp châu Mỹ, rồi châu Á.Sự phồn vinh ấy được xây dựng trên cơ sở bóc lột, bần cùng hoá quần chúng nông dân và thợ thủ công, cũng như sự áp bức, bóc lột tàn ác nhân dân các nước thuộc địa vừa chinh phục được.
Tuy nhiên,chính sự phồn vinh về kinh tế này cũng đã đưa nước Anh phát triển mạnh, trở thành trung tâm văn hoá, chính trị, văn minh nổi tiếng ở châu Âu. Văn hoá Phục hưng của Anh đã ra đời trong bối cảnh lịch sử xã hội nói trên .
Lúc này, hơn ở đâu hết, nước Anhxảy ra cuộc đấu tranh giữa hai thế lực đại diện bóng tối và ánh sáng – sự đối lập giữa họ là rất gay gắt, dữ dội và quyết liệt. Quy luật cạnh tranh, sự phân hoá xã hội – cách biệt giàu và nghèo quá chênh lệch, tác động phá hoại của đồng tiền tới đạo đức, sự tha hoá huỷ hoại nhân tâm,nhân phẩm,nhân tính đã diễn ra thật khốc liệt.
Tất cả đều được phản ánh rõ nét vào văn nghệ, nhất là kịch – loại hình nghệ thuật lấy hạt nhân hoạt động là thể hiện những xung đột, mâu thuẫn giữa các cá nhân với nhau và với xã hội.
Nền kịch Anh tiếp thu truyền thống kịch cổ điển Hy Lạp – La Mã cùng với kịch hiện đại Italia, phát triển mạnh mẽ vào khoảng thời gian từ 1588 – 1642. Kịch trường nổi lên hai khuynh hướng chính: lãng mạn, vui vẻ của hài kịch và hận thù, khát vọng của bi kịch.
Shakespeare xuất hiện trong khung cảnh lịch sửchính trị - xã hội, văn hoá văn nghệ và kịch trường ấy như một nghệ sĩ tài năng lớn, đã biết kết hợp nhiều khuynh hướng, tạo ra một phong cách nghệ thuật kịch đặc sắc, làm rạng rỡ nền kịch nước Anh.
YY
William Shakespeare chính là nhà thơ, nhà soạn kịch thiên tài, đại diệntiêu biểu nhất cho văn đàn nước Anh thời Phục hưng.
Đại văn hào đến với Việt Nam khá muộn. Từ thập niên 60 của thế kỷ XX, Shakespeare đã được giới thiệu rộng rãi ở các trường Phổ thông và Đại học trong nước. Một số tác phẩm đã được dịch và phát hành, được sự hỗ trợ trình chiếu và diễn xuất của các hãng điện ảnh và tại các kịch trường sân khấu.
Giới nghiên cứu thường chia cuộc đời sáng tác của Shakespeare thành 4 giai đoạn.
Giai đoạn đầu (1590 – 1596)là thời kỳ ông viết các vở hài kịch, kịch lịch sử và cả kịch rùng rợn (Titus Andronicux). Đồng thời, 2 bản trường ca cũng ra đời, đưa Shakespeare lên đỉnh cao trên thi đàn Anh. Vở Romeo & Juliet ra đời vào cuối thời kỳ này.
Giai đoạn thứ hai(1594 – 1600)là thời kỳ bùng nổ của tài năngShakespeare. Các vở kịch lịch sửnổi tiếng xuất hiện – Henry V, Henry VI cùng loạt hài kịchvui nhộn, nổi bật là Đêm thứ 12 ( Twelft night), Chàng thương gia thành Venice (The merchant of Venice),…
Giai đoạn thứ ba (1601 – 1608)là giai đoạn của các bi kịch lớn như Hamlet, Othello, King Lear, Macbeth, Antony & Cleopatra.
Giai đoạn cuối cùng (1600 – 1613): mọi cảm hứng có phần dịu xuống, gồm một số vở kịch tình yêu với kết thúc có hậu, sum họp đoàn viên và một vài vở kịch lịch sử.
Cảm hứng vui vẻ, lạc quan yêu đời đã nhường chỗ cho cảm hứng phê phán những đen tối, xấu xa, lên án cường quyền, bạo lực, tội ác, nêu rõ sự khủng hoảng bế tắc của con người trong một xã hội, một thời đại .
YY
William Shakespeare có những cống hiến to lớn qua sáng tác văn học nghệ thuật. Ông được thừa nhận và được ca ngợi là nhà thơ lỗi lạc và nhà soạn kịch thiên tài.
Là thi hào, ông sáng tác 2 truyện thơ và 154 bài sonnet. Làm thơ và soạn nhạc là một trong những mốt thưởng thức hấp dẫn thời Phục hưng. Tuy nhiên, điểm nổi bật đặc sắc của ông là sáng tác kịch – vừa viết, vừa thể hiện trên sân khấu.
Kịch Shakespeare chia làm 3 nhóm với những đặc sắc riêng.
Kịch lịch sử chiêm nghiệm, tái hiện lại quá khứ để ca ngợi nhân dân hào hùng, những tướng tài, vua giỏi như những anh hùng của đất nước. Quan điểm chính trị nổi bật là ca ngợi bậc minh quân, phê phán hôn quân, bạo chúa – Richard III.
Từ lịch sử, nhà văn chiêm nghiệm lại và rút ra được những bài học. Sự phản ánh đặc sắc là tái hiện những bức tranh lịch sử hoành tráng, bao quát được nhiều sự kiện và biến cố tiêu biểu. Nhiều vở được tán thưởng cao: Julius Ceasar, Antony & Cleopatra.
Hài kịch đặc sắc gồm những tiếng cười vui nhộn, vô tư, hồn nhiên, yêu đời. Xen kẽ là những tiếng cười châm biến, diễu nhại. Shakespeare viết hài kịch để mua vui cho công chúng. Chủ đề xuyên suốt các tác phẩm là tình yêu: đó là nguồn sức mạnh chiến thắng lớn lao của chủ nghĩa nhân văn.
Phong cách nổi bật của hài kịch Shakespeare là sự kết hợp giữa tính hiện thực và lãng mạn bay bổng. Đêm thứ 12(Twelft night) và Giấc mộng đêm hè (Amidsummer night’s dream) là rất tiêu biểu. Mấu chốt gây tiếng cười là những sự hiểu lầm vui vẻ - Hài kịch của những hiểu lầm (The comedy of errors).
Tuy nhiên, hài kịch cũng mang tính xã hội và ý nghĩa triết lý khá sâu sắc. Chàng thương gia thành Venice ca ngợi Antonio là con người “trọng nghĩa khinh tài”, quý trọng tình bạn, tình người hơn cả, ngoài ra còn nhiều nhân vật đại diện cho chủ nghĩa nhân văn. Còn Shylock là nhân vật phản diện, đại diện cho thế giới phản nhân văn.
Bi kịch triết luận. Bi kịch là đỉnh caochót của thiên tài.
Từ năm 1960, Shakespeare đã sáng tác một loạt bi kịch, dù trước đó đã có một, hai tác phẩm. Chủ đề nổi bật là những cuộc đấu tranh khốc liệt giữa các cá nhân và xã hội. Những thế lực hắc ám – để bảo vệ tham vọng thống trị, đã quyết tâm tiêu diệt tất cả những sự chống đối, những người chống trả. Đồng tiền và kẻ có tiền đã và đang tấn công và tham vọng thống trị trên phạm vi toàn thế giới.
Đó là ý tưởng được bộc lộ từ Hamlet đến Timon of Athens: “… Vâng, hoàng kim óng ánh, quý giá vô ngần… Chỉ bấy nhiêu cũng đủ để đổi trắng thay đen, biến xấu thành tốt, biến kẻ gian thành người ngay, hèn hạ thành cao sang…”. Đồng tiền làm đảo lộn giá trị, xuyên tạc chân lý, phá hoại đạo đức và công lý. Thậm chí, dục vọng đê hèn còn biến cuộc sống trở thành một nhà tù.
Shakespeare đã phản ánh, cảnh báo sự bế tắc và tan vỡ của chủ nghĩa nhân văn thời Phục hưng .
Romeo & Juliet là câu chuyện tình duyên ngang trái, kết quả dẫn đến cái chết oan uổng của đôi trai tài, gái sắc. Chính sự hận thù và lễ giáo phong kiến đã giết chết họ. Nhưng,đôi uyên ương đã chiến thắng. Khi sống, họ bất chấp mọi ngăn trở để đến với nhau, thành vợ chồng, rồi họ cùng chết bên nhau.
Chính cái chết nàyđã thức tỉnh các bậc cha mẹ để cởi bỏ hận thù. Đó là tính chất ,ý nghĩa của vở “bi kịch lạc quan”.
Hamlet làm nên giá trị lớn lao đặc biệt của thiên tài độc đáo. Lermantov đã từng ca ngợi: “Nếu nhưShakespeare vĩ đại, thì đó là ở Hamlet”. Bởi đại văn hào “đã đi sâu vào lòng người, và những quy luật của vận mệnh”.
Nếu hiểu đơn giản, đây chỉ là câu chuyện trả thù đẫm máu. Tuy nhiên, kiệt tác này đã chứa đựng những vấn đề vô cùng phong phú, phức tạp, kỳ lạ của cuộc sống.
Hamlet từ chỗ là hoàng tử có nỗi đau riêng – cần báo thù cho vua cha đến chỗ nhìn rộng ra xã hội, và cảm nhận nỗi đau chung của con người trong thời đại mình. Đó là thời đại “đảo điên, tan tác” đã biến đất nước thành một nhà ngục, và thế giới thành “nhà tù đen tối”. Chàng hoàng tử đã đến với nhân dân, và nhân loại đang bị tước đoạt quyền tự do, đồng thời đau khổ nhận ra sự thoái hoá, biến chất của con người.
Hamlet trở thành “người chiến sĩ” đấu tranh cho tự do và lập lại công lý.
Với những tính cách tiêu biểu, Hamlet là một nhân vật bi kịch. Chàng hoài nghi, bi quan, do dự và là một kiểu người “điên rồ”. Đó là tâm trạng băn khoăn, lo lắng của con người trước xu thế phát triển của tình hình chính trị - xã hội. Hamlet đặt ra để giải đáp một câu hỏi lớn có ý nghĩa triết lý về nhân sinh – “Tồn tại hay không tồn tại?” (To be or not to be?). Và tiếp đó là: “Sống hay không sống?”, “Sống như thế nào cho đáng sống?”.
Cuối cùng, Hamlet tìm ra chân giá trị của con người và cuộc sống.Shakespeare đã khám phá ra con người trong thời đại Phục hưng đồng thời với thành tựu khám phá ra vũ trụ của các nhà khoa học:
“Kỳ diệu thay là con người… Thật là vẻ đẹp của thế gian, kiểu mẫu của muôn loài”.
Hamlet là con người của lý trí. “Trí suy xét mẫn tiệp… cái lý trí thần thánh ấy không thể“bị hoen rỉ”. Và, chàng đã hành động theo tiếng gọi của công lý. Vunglưỡi gươm, Hamlet trừng phạt Clodius – kẻ đã giết cha chàng để tiếm ngôi vị, lại còn loạn luân, dẫn dắt mẹ vào vũng bùn ô uế. Hơn thế, hắn còn biến cả nước thành “một nhà tù ghê tởm”. Đó không chỉ là sự trả thù cá nhân, mà còn là một cuộc chiến đấu và chấp nhận hy sinh. Cái chết của “người chiến sĩ” Hamlet là cái chết mà thực chất là “tồn tại”, là “bất tử”. Phẩm chất cao quý của Hamlet đã nâng chàng lên địa vị, tư thế con người, xứng đáng danh hiệu cao quý Con Người.
Othello được coi là tấn bi kịch của lòng ghen tuông mù quáng, hay sự tan vỡ của lòng tin. Marbeth lại được đánh giá là lịch sử của một tội ác được phơi bày.
Khoảng từ năm 1608 – 1613, William Shakespeare sáng tác thêm một số vở kịch nửa bi, nửa hài, tuy nhiên cái bi vẫn đậm nét hơn. Giới nghiên cứu coi các vở kịch giai đoạn cuối này là tiếng hát về chiều của thiên nga sông Avon (con sông quê hương đại văn hào).
YY
William Shakespeare là nhà văn tiên tiến của thời đại Phục hưng. Ông là người phát hiện, khám phá ra con người chân chính trong thời đại. Và hơn thế, nhà văn góp phần sáng tạo nên con người và phác thảo hình mẫu con người cần có cho tương lai. Tất cả đều thông qua hình tượng nghệ thuật của một tài năng tuyệt vời.
Ông là một bậc thầy về nghệ thuật văn chương, là bậc đại thi hào thế giới, danh tiếng vang mọi thời đại.
Trong tinh thần hội nhập văn hoá thế giới, cần đọc lại và tìm những thông điệp, những bài học sâu xa của Shakespeare dưới ánh sáng mới của thời đại mới.
“Tồn tại hay không tồn tại?”, và cần hơn thế nữa“Tồn tại như thế nào?”là vấn đề vẫn còn tính thời sự. Đấu tranh vì con người, vì độc lập, tự do, vì dân chủ và tiến bộ xã hội vẫn còn tiếp diễn. Điều này đòi hỏi một tinh thần dũng cảm, quyết liệt chống mọi xấu xa, giả dối, lừa bịp, tàn ác, phản nhân văn của mỗi công dân – chiến sĩ, người công dân toàn cầu hôm nay và mai sau.
Đặc biệt, rất thời sự, thời cuộc với kinh tế thị trường hôm nay là tác dụng hai mặt của đồng tiền. Làm ăn phát triển cần có vốn liếng. Theo lời vè dân dã, cùng với ý chí giúp khởi nghiệp thì “Đồng tiền là sức bật của thanh niên”.Của cải xã hội phong phú là cơ sở của hạnh phúc dân sinh. “ Đồng tiền là Tiên, là Phật” khi chúng ta phấn đấu nâng thu nhập bình quân ngoại tệ - dollar Mỹ - trên đầu người lên ngang tầm nước phát triển.
Tuy nhiên, ngày nay mặt trái của đồng tiền cũng tạo ra sức phá hoại ghê gớm trong đời sống nhân sinh. Xưa dân gian đã cảnh báo một sự thật phũ phàng:“Nén bạcđâm toạc tờ giấy”.Nguyễn Bỉnh Khiêmphê phán suy vi đạo đức vì đồng tiền, phân bạc qua Nhân tình thế thái : “ Còn bạc còn tiền còn đệ tử”Nguyễn Du đau đón kêu lên “Làm cho khốc hại chẳng qua vìtiền”.Giờ đây, tham nhũng tiền bạc, tham nhũng quyền lực – tham nhũng tương lai – còn đang hoành hành mặc dù đã được ngăn chặn.Những đồng tiền tội lỗi vẫn như đang nhảy múa.Đồng tiền xưa rớm mồ hôi và máu, nay càng đẫm máu cùng nước mắt! Cùngthế lực đen tối, chúng hòng gây ra khủng hoảng đạo đức, khủng hoảng niềm tin. Vậy thì, cần lắm đội ngũ đông đảo những hiệp sĩ Hamlet của thời đại ngày nay
Chúng ta tự hào tưởng niệm những đại thi hào, đại văn hàonhư Nguyễn Du,William Shakespeare với lòng tri ân vô hạn là vì thế.
CHÚ THÍCH
PGS – TS Đoàn Trọng Huy, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
