HOÀNG HỮU ĐẢN- NHÀ VĂN HÓA UYÊN BÁC

 Là người rất giỏi cả hai sinh ngữ Pháp văn và Anh văn, lại tinh thông hai cổ ngữ Latin và Hy Lạp, Hoàng Hữu Đản đã có một gia tài dịch thuật đồ sộ với những tác phẩm cổ điển vĩ đại như “Iliade” và “Odysee” của Homere, các bi kịch và hài kịch của Eschyle, Sophocle và Euripide (Hy Lạp); các bi kịch cổ điển của Cornelle, tiểu thuyết của Flaubert, thơ Victor Hugo và truyện ngụ ngôn của La Fontaine (Pháp), thơ của Tagore (Ấn Độ) và hàng loạt các tác phẩm danh tiếng khác. Không chỉ dịch các tác phẩm nước ngoài cho người Việt đọc, ông còn dịch nhiều tác phẩm Việt Nam sang tiếng Pháp và tiếng Anh để giới thiệu văn hóa Việt với độc giả nước ngoài: Thơ Nguyễn Bính, thơ Hàn Mặc Tử, dân ca quan họ Bắc Ninh, tiểu thuyết “Nỗi buồn chiến tranh” của Bảo Ninh…với cả một chuyên luận nhan đề “Từ Le Cid của Corneille đến tuồng Lộ Địch của Thúc Gia Thị Ưng Bình”.
 
 Ngoài các công trình dịch thuật, ông còn để lại hàng chục sáng tác của mình như “Nụ cười Hollywood”, “Hoa Hồng Nhung”, “ Người con gái Nguyễn Du”… cùng nhiều bài thơ  hay, và nổi tiếng nhất là vở kịch “Bí mật vườn Lệ Chi” được đông đảo công chúng yêu nghệ thuật Việt Nam tán thưởng. Ông cũng có những bài bút chiến rất xác đáng về một số nhà văn danh tiếng nhưng bị dư luận hiểu nhầm, chẳng hạn, ông yêu cầu “Nên đánh  gíá lại Lê Văn Trương công bằng trung thực”.
 
 Vóc dáng gày gò nổi bật với một vầng trán cao, cặp mắt tinh anh và nụ cười luôn rộng mở trên môi, Hoàng Hữu Đản chinh phục được tất cả những ai đối thoại với ông, đọc các tác phẩm của ông hay do ông chuyển ngữ. Người Việt Nam gọi ông là nhà văn, nhà thơ, nhà viết kịch, nhà khảo cứu văn hóa…; nhưng giới nghiên cứu cho rằng những cống hiến lớn nhất của ông thuộc về lĩnh vực dịch thuật. Người Pháp đánh giá các công trình dịch thuật của ông là “ thành thạo và uyên bác”; còn Hoàng Hữu Đản chỉ nói rằng: “Dịch văn chương là sống với từng ngôn ngữ nghệ thuật”. Về mục đích sự nghiệp của mình, ông giải thích rất đơn giản: “Tác phẩm nào tôi cảm thấy hay thì cũng muốn cho những người thuộc thế hệ mình và thế hệ sau cùng thưởng thức”. Nhưng không chỉ dừng lại ở sự thưởng thức, những công trình dịch thuật của Hoàng Hữu Đản có giá trị sâu sắc trong sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ và các thế hệ mai sau, giúp cho họ lĩnh hội chính xác những di sản văn hóa vĩ đại của nhân loại, để cùng chung sống trong thế giới hiện đại. Vì thế, Hoàng Hữu Đản đã trở thành một nhịp cầu văn hóa hữu nghị giữa người Việt Nam với người Pháp và nhiều dân tộc khác. Không ngoài ý nghĩa đó, chính phủ Pháp đã trao tặng ông huân chương Cành Cọ Hàn Lâm cao quý dành cho những người có cống hiến nổi bật về văn hóa và giáo dục.
 
 Thanh thản vĩnh biệt thế giới khi vừa tròn tuổi 90 (3/4/1922-26/3/2012), Hoàng Hữu Đản sống mãi cùng các  danh tác văn hóa vĩ đại mà ông là người dịch hoàn hảo nhất và những tác phẩm đặc sắc do chính ông sáng tạo. Tôi xin được dùng bài viết này để tưởng niệm ông-một nhà văn hóa uyên bác, một nhịp cầu quan trọng nối liền nền văn hóa Pháp và nhiều dân tộc khác với văn hóa Việt Nam theo dòng chảy bất tận của thời gian.